Grenzen stellen, bescherm jezelf

Je eigen grenzen stellen voor jezelf en naar anderen is belangrijk. Je grenzen stellen heeft met je eigenwaarde te maken. Als je vindt dat je niet voor jezelf mag opkomen, of bang bent dat anderen je niet aardig vinden (afwijzen) wanneer je paal en perk stelt, wordt grenzen stellen een probleem. Dan is het lastig om ‘nee’ te zeggen en ga je dingen doen of toezeggen die je eigenlijk niet wilt. Je geeft je eigenmacht uit handen en zegt: “Jij beslist voor mij”. Er is een groot verschil tussen grenzen stellen aan jezelf en aan anderen.

Eigenwaarde

Als je voldoende eigenwaarde hebt, is grenzen stellen een vanzelfsprekend gevolg: je zorgt goed genoeg voor jezelf en je laat je niet manipuleren. Je kunt het dan nog steeds jammer vinden als mensen teleurgesteld zijn door jou, maar je zult trouw blijven aan je eigen wensen.  Anderzijds is een gebrek aan eigenwaarde de voedingsbodem voor een scala aan problemen, waarvan geen ‘nee’ kunnen zeggen een belangrijke is. Voor jezelf opkomen wordt vaak verward met egoïsme, en dat wordt weer handig gebruikt door de mensen die niet willen dat jij grenzen stelt.

Behaagzucht
Vanuit de angst voor afwijzing wordt de omgeving behaagd. Je stelt je dan op als een  pleaser om het anderen naar de zin te maken, zodat ze je hopelijk aardig blijven vinden. Dat is tevens de vermeende winst van behaagzucht: zolang jij doet wat anderen willen, vinden ze je aardig. Of wellicht vinden ze je flexibel, wat soms eufemistisch wordt gebruikt wanneer men eigenlijk kneedbaar of makkelijk in het gebruik bedoelt.

Een goed boek om grenzen te leren stellen is:

Gevolgen

Diep van binnen weet je heel goed dat het niet fijn is om alles en iedereen het maar naar de zin te maken, en je neemt je telkens weer voor om het de volgende keer anders te doen. Om niet alles maar te gedogen, je niet alles maar te laten aanleunen. Dat is een mooi voornemen, wat vaak mislukt, waarna je weer vervalt in het patroon van behagen. De gevolgen: 

• werk wat je niet ligt
• seks tegen je zin
• sympathie veinzen
• je mening voor je houden of aanpassen
• etcetera

Als je dat lang genoeg doet, loopt de stress zo hoog op dat je geest en lichaam ingrijpen. Dat kan bijvoorbeeld resulteren in een burn-out.

Wat gebeurt er nou precies?
Je vindt jezelf niet waardevol genoeg om voor jezelf op te komen. Daardoor krijg je een negatief oordeel over jezelf, waardoor je je nog minder waardevol voelt, en daardoor nog minder voor jezelf durft op te komen, en daardoor … enfin, je ziet de spiraal.

Ja leuk. En nu?
Alle positieve kreten als “je bent het waard!” of: “Hou van jezelf!” ten spijt, werkt het niet om datgene te roepen wat je niet voelt. En als je dat wel voelde, had je dit probleem niet. Wat werkt dan wel?
Eigenwaarde kun je aanleren. Telkens wanneer je trots bent op jezelf; op iets wat je hebt gezegd of gedaan, voed je je eigenwaarde. En daar ligt ook de sleutel tot het aanleren van grenzen stellen. En bij de kunst van het doseren. Want daar gaat het vaak fout. Als je een techniek, pilletje, drankje of toverwoord wilt waarmee je in één klap je eigenwaarde op peil hebt, kun je lang zoeken. Ben je daarentegen bereid om met kleine stappen geleidelijk je eigenwaarde te vergroten, dan is er een goede mogelijkheid. Hieronder vind je een eenvoudig stappenplan. Ik zou zeggen: probeer het eens, het kan absoluut geen kwaad, is plezierig om te doen en als het niet werkt is er niets verloren

.

Stap 1: Maak een keuze.

Wil je echt grenzen leren stellen? Op alle gebieden? Ben je bereid de consequenties te aanvaarden (teleurgestelde, boze, afwijzende reacties) van het grenzen stellen?
Als je op deze vragen ‘ja’ antwoordt, ga je naar de volgende stap

Stap 2: Begin klein.

Probeer niet ineens met alles je grenzen te stellen waar je dat voordien niet deed, maar begin bij een minder belangrijk onderwerp. Dus in plaats van je complete huwelijk op de helling zetten, begin je met iets waar je niet zo’n zin in hebt te weigeren.

Dus niet: “Vanaf nu ga ik naar geen enkele verjaardag meer toe waar ik geen zin in heb, weiger ik om nog iets in het huishouden te doen en luister niet meer naar je verhalen.”

Maar: “Vandaag beslis ik om mijn telefoon(s) niet op te nemen. Als het belangrijk is, spreekt men maar in, dan bel ik wellicht terug.”

Of: “Deze week oefen ik om eerst te bedenken wat ik wil (eten, drinken, doen, aantrekken, enzovoort) voordat ik bedenk wat de ander wil.”

Stap 3: accepteer veranderende reacties uit je omgeving

Als je altijd een pleaser was, zullen sommige mensen zeker reageren op je gedrag als je voor jezelf gaat opkomen. Sommigen pikken het ronduit niet, anderen zullen verbaasd zijn, en weer anderen beginnen te manipuleren. Houd jezelf voor dat dit signalen zijn dat het werkt: dat je op de goede weg bent. Anders is het lastig vol te houden. Daarom nogmaals: begin klein. Een mooi lichtpuntje: er zullen wellicht ook mensen in je omgeving zijn die heel positief reageren. Dat zijn de mensen die werkelijk blij voor je zijn dat je goed voor jezelf opkomt, en vaak zijn dat mensen die dat zelf ook kunnen. Je leert dus ook nog eens je werkelijke vrienden kennen …

Stap 4: voer het langzaam op

Als je eenmaal vertrouwd bent met het in kleine dingen voor jezelf opkomen en je grenzen te stellen, bouw het dan in kleine stapjes op naar meer, vaker, groter. De geleidelijkheid zal dan zorgen dat je bewustzijn en onderbewustzijn er aan gewend raken, en je belonen met gevoelens van trots op jezelf zijn, meer eigenwaarde, voldoening.

Een ander goed boek is:

Grenzen stellen voor jezelf

Er is altijd een reden om geen grens te stellen, omdat ze de gevolgen niet overzien. Het lukt echter wel om te stoppen met wat ze aan het doen zijn, als anderen dat voor hen doen. Want als een collega aan hen vraagt: “Zou je niet eens naar huis gaan?” dan mag het wel. Of als de kinderen uit het kinderdagverblijf opgehaald moeten worden, dan krijgen ze van zichzelf wel toestemming om te op tijd weg te gaan van hun werk. Ze hebben een excuus nodig om een lijn te trekken. Maar zolang niemand iets tegen hen zegt, gaan ze ervan uit dat ‘men’ het van hen verwacht om hard te werken en zou het als falen gezien worden, als ze het niet doen.

• En dus moeten ze (te) hard werken van zichzelf.
• En moeten ze de klus vanavond af hebben, want niemand anders kan het doen.
• En moeten ze nog even naar de patiënt kijken, want anderen hebben het niet gedaan.
• En moeten ze aardig gevonden worden, want anders kan er niet samengewerkt worden.
• En moeten ze minimaal hun actielijst afgewerkt hebben, anders hebben ze geen voldoening van hun dag.

En langzamerhand worden er veel ‘moeten’ verzameld en worden deze als bakstenen op elkaar gestapeld tot een grote muur, waar ze bijna niet meer overheen kunnen klimmen. En die muur heeft grote gevolgen:

• ze raken opgebrand
• hebben geen energie meer
• hun zelfvertrouwen krijgt een flinke deuk
• ze krijgen allerlei lichamelijke klachten
• ze krijgen problemen met gezinsleden (die wel kunnen begrenzen)
• ze worden moedeloos en voelen zich niet gewaardeerd
• ze worden somber 

Herkenbaar? Tijd om maatregelen te nemen dus.

Hoe kun je van ‘moeten’ ‘willen’ maken? 

Stel je zelf eens een aantal vragen:

• Van wie moet je zo hard werken? Van jezelf of van een ander?
• En wat levert het je op in positieve zin?
• Wat gebeurt er als je ermee stopt?
• Van wie moet je die klus afmaken? Van jezelf of van een ander?
• Wie legt jou dat op?
• Wat is de reden dat je een excuus nodig hebt om te stoppen?
• Wat levert het je op om een excuus nodig te hebben?
• Wat gebeurt er als je excuses nodig blijft hebben?
• Wat zijn de voordelen voor jou als je gewoon ‘nee’ zegt zonder opgaaf van redenen?

En wees eerlijk! Wie begrenst jou? Jijzelf of een ander?

En als jij het zelf  bent, wat heb je nodig om een keuze te maken om ‘moeten’ te vervangen door ‘willen’ of ‘niet meer willen’?

Persoonlijke grenzen

'Without a psychic boundary, we would be like drops of ink diffused in a pool of water - easily absorbed into other people's definitions of us....It is our freedom to define ourselves'. (Patricia Evans in: Controlling People (Avon 2002) p. 33 and p. 37)

Persoonlijke grenzen definieren wie we zijn ten opzichte van de rest van de wereld. Ze bepalen hoe we ons leven willen leven en hoe we willen dat anderen ons behandelen. Als je niet weet waar je grenzen liggen weten mensen niet wie je bent, omdat je dat zelf niet eens weet. Als je je eigen grenzen kunt stellen, kun je ook de grenzen in anderen respecteren. Als je in een gezonde omgeving wilt leven en gezonde relaties met mensen wilt, zul je moeten leren je grenzen te stellen. Je zou je je persoonlijke grenzen voor kunnen stellen als een cirkel om je heen, die bepaalt wie je bent en je beschermt tegen de buitenwereld. Het is je recht om grenzen te stellen, maar waar ze precies liggen verschilt per persoon. Het hangt er van af wie je wilt zijn en wat je met je leven wilt doen.

Vier soorten grenzen

Volgens Nina Brown zijn er vier soorten persoonlijke grenzen.

• Zachte grenzen: Mensen met zachte grenzen vervloeien gemakkelijk met andere mensen. Ze zijn gemakkelijk te manipuleren. Mensen met zachte persoonlijke grenzen praten gedrag van anderen vaak goed, zelfs als het hen schaadt. Als je zwakke grenzen hebt lopen mensen gemakkelijk over je heen.
• Sponzige grenzen: Mensen met sponzige grenzen hebben een combinatie van rigide en zachte grenzen. Ze zijn onzeker over hun grenzen
•  Rigide grenzen: Mensen met rigide grenzen zijn emotioneel en fysiek moeilijk toegankelijk. Vaak gaat het om mensen die mishandeld zijn.
• Flexibele grenzen: Dit is ideaal. Mensen met flexibele grenzen bepalen wat ze binnenlaten en wat niet. Ze zijn niet gevoelig voor manipulatie of emotionele chantage.

Persoonlijke grenzen stellen en versterken

Grenzen stellen en versterken doe je je leven lang. Het is nooit af. Nieuwe ervaringen leiden tot nieuwe grenzen. Veel mensen zijn te veel gericht op de mensen om zich heen in plaats van op hun eigen grenzen. Als dit bij jou het geval is zul je hard moeten werken om je grenzen te stellen.

Een manier om je persoonlijke grenzen te stellen en te versterken is een dagboekje bijhouden met situaties waarin:

•  Anderen met hun gedrag en opmerkingen je grenzen overschrijden (bijvoorbeeld met verbaal geweld)
• Jij meer tijd en energie ergens in steekt dan redelijk is (bijvoorbeeld omdat je anderen niet wilt teleurstellen)
• Jij onvoldoende ruimte voor jezelf vraagt (bijvoorbeeld omdat je aan bepaalde verwachtingen wilt voldoen)

Aarzel niet om hier hulp bij in te schakelen, van vrienden of van een hulpverlener.

Grenzen stellen heeft niets te maken met agressie, maar je zult wel consequenties moeten verbinden als je ze stelt. De vorm van de consequentie hangt van de grens en de relatie af. Als bijvoorbeeld je partner je telkens uitscheldt, zou je kunnen zeggen: 'als je dat nog een keer doet ga ik bij je weg'. Als een onbekende je uitscheldt zou je kunnen volstaan met aangeven dat je er niet van gediend bent om uitgescholden te worden.

Vaak durven mensen hun grenzen niet aan te geven, omdat ze bang zijn voor de gevolgen. Ze zijn bang dat mensen boos op ze worden of dat ze verlaten worden. Als je jezelf hierin herkent, bedenk dan dat persoonlijke groei één van de belangrijkste dingen zou moeten zijn in je leven. Vaak zullen mensen ook op prijs stellen dat je duidelijk bent over je grenzen. Als mensen boos worden als jij je grenzen stelt betekent dit over het algemeen dat ze te controlerend zijn of zelfs misbruik van je maken. In dat geval moet je je afvragen of je ze überhaupt wel in je omgeving wilt.

De laatste tip:

Persoonlijke grenzen en het maken van keuzes

Mensen met zwakke grenzen hebben vaak moeite met het maken van eigen keuzes, omdat ze aan normen, waarden en verwachtingen van de buitenwereld willen voldoen. Dit kan er toe leiden dat ze niet het leven leven dat ze het liefst willen leven. Om je eigen keuzes te maken is het goed om iedere keer dat je gevraagd of ongevraagd advies krijgt van anderen, te bedenken wat hun belang is om je het betreffende advies te geven. Bedenk verder wie jezelf bent ten opzichte van dat advies. Laat je niet verleiden om belangrijke keuzes te snel te maken. Vraag ruimte voor jezelf in de vorm van bedenktijd.

Vrouwen en hun persoonlijke grenzen

Vrouwen hebben vaak moeite om persoonlijke grenzen te stellen, omdat ze in hun jeugd geleerd hebben om dienstbaar te zijn. Vaak hebben ze zwakke interne grenzen. Dat wil zeggen dat ze opmerkingen van anderen vaak persoonlijk nemen zonder ze eerst te checken. Als iemand een vervelende opmerking maakt, bijvoorbeeld dat je arrogant bent, stel jezelf dan de volgende vragen:

• Wat is hiervan waar over mij?
• Wat is hiervan waar voor de andere persoon?
• Wat moet ik doen om mijn persoonlijke kracht terug te winnen, of om voor mezelf op te komen?

Die laatste vraag is erg belangrijk. Als je niet voor jezelf opkomt verliesen de interne grenzen steeds meer aan kracht, waardoor het nóg moeilijker wordt om grenzen te stellen.

Vaak voelen vrouwen zich schuldig als ze hun persoonlijke grenzen stellen. Het is goed om je hier bewust van te zijn. Oefen zinnetjes om je niet te laten leiden door mensen die zinspelen op je schuldgevoel. Zeg bijvoorbeeld: 'Ik ben mijn prioriteiten anders gaan leggen' of 'Ik heb het te druk met andere dingen'.